Borçlunun karşı tarafa sağlayabileceği güvence, genel olarak 2 türlü olur;
Kişisel güvence : kefalet ve garanti sözleşmesi gibi
Ayni güvence: taşınır rehni ve taşınmaz rehni gibi
Taşınmaz Rehni
Uygulamada taşınmaz rehni sadece ipotek ile kurulmaktadır. İpotek, tapu siciline kayıt yolu ile kurulmakta ve kurulduktan sonra da borçlunun iptek konusu taşınmazdan yararlanmasına engel oluşturmamaktadır.
Taşınır Rehni
6750 Sayılı Ticari İşlemlerde Taşınır Rehni Kanunu’na göre taşınır rehni, “Taşınır varlığın türünden, rehin verenin veya rehinli alacaklının durumundan, rehinle güvence altına alınan borcun niteliğinden veya tarafların onu rehin hakkı olarak adlandırmasından bağımsız olarak; bir borcun ödenmesini veya ifa edilmesini güvence altına almak amacıyla, alacağın devrinde devralanın alacak hakkı da dâhil olmak üzere, taşınır varlık üzerinde zilyetliğin devrine gerek olmaksızın tesis edilen sınırlı aynî haktır.”
Örneğin nakliyat firmasının kamyonları taşınır rehni kapsamında olabilir.
Rehnin Tarafları
TİRK 2 de rehnin tarafları sınırlı şekilde sayılmıştır.
Rehin veren taraf, işletmenin sahibi olan gerçek veya tüzel kişidir. Bu kişi tacir ya da esnaf olabilir. Kanun koyucu, ticari işletme yanında esnaf işletmesinin de aynı yolla rehnedilebilmesine olanak tanımıştır.
Rehin alan tarafı kanun üç grup halinde saymıştır:
Tüzel kişiliğe sahip ve sermaye şirketi olarak kurulmuş kredi kurumları (bankalar)
Kredili satış yapan gerçek ve tüzel kişiliğe sahip müesseseler.
Kooperatifler
Eklemek gerekir ki, rehinli alacak başkasına devredildiği takdirde, alacağı devralan kişi bu üç gruba girmeyen biri bile olsa rehin hakkı geçerli kalmakta devam edecek ve devralananın alacağını temin edecektir.
Rehnin Kapsamı
Ticari işletmenin malvarlığına dahil olan bütün unsurlar rehin kapsamına dahil edilmemiş, kapsam sınırlandırılmıştır. Buna göre:
Ticaret ünvanı, işletme adı.
Rehnin tescili sırasında mevcut olan ve işletme faaliyetine özgülenmiş olan makine, araç, alet ve motorlu nakil araçları
Marka, patent, lisans gibi sınai haklar.
3. bentte sayılan haklar (TİRK 3) istenildiği takdirde rehin kapsamı dışında tutulabilir. Ancak ilk iki bent kapsam dışı tutulamaz.
Ticaret ünvanının, rehin sözleşmesine ekli unsurlar listesinde ayrıca belirtilmemesi durumunda, rehin sözleşmesinin geçersiz sayılmaması gerektiği, doktrinde savunulmaktadır.
Neler kapsam dışıdır?
Taşını rehni hakkında yapılan son düzenlemeleri içeren Taşınır Rehni Kanununa göre, küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin sahip oldukları her türlü varlıklar üzerine rehin konulmasını ve bu sayede bu işletmelerin finansman ihtiyaçlarına katkı sağlamak amacıyla düzenlenmiştir ve taşınır rehin hakkının teminat olarak kullanımının yaygınlaşmasını ve bunun için bir güven ortamı sağlanmasını amaçlayan bir yasal düzenlemedir. 1 Ocak 2017 de yürürlüğe giren Taşınır Rehni Kanunu ile birlikte kurulacak olan Rehinli Taşınır Sicili ile de taşınırlara konulacak rehinlerin aleni olması ve üçüncü kişiler nezdinde hüküm ifade etmesi öngörülmektedir. Kanun 1 Ocak 2017 tarihinden önce görülmekte olan davalar ve icra takiplerine uygulanmayacaktır
1 Ocak 2017 den önce ise, nakit paralar, döner malvarlığı, (hammaddeler, üretilmiş mallar, alacaklar), taşınmazlar, gemi siciline kayıtlı gemiler, kiracılık hakkı, müşteri çevresi üzerindeki haklar kapsam dışı idi.
Rehnin Kurulması
Öncelikle, işletmenin kayıtlı olduğu Ticaret veya Esnaf ve Sanatkar Sicili Bölgesinde yetkili olan noterce rehin sözleşmesi düzenlenir. Sözleşmede, rehne dahil unsurların tam listesi, ayırdedici özellikleri ile birlikte yer alır. Söz konusu sözleşmenin bir avukat danışmanlığında düzenlenmesi gelecekte oluşabilecek risklere yönelik büyük önem taşımaktadır.
Daha sonra, borçlu veya alacaklının talebi üzerine Ticaret veya Esnaf ve Sanatkar Siciline kayıt gerekir. Tescil yapılmazsa rehin hakkı doğmaz, yani tescil kurucu unsurdur. Tescil, sözleşme tarihinden itibaren 10 gün içinde yaptırılmalıdır.
Üçüncü kişilerin haklarının korunması açısından, işletme rehninin ilgili başka sicillere de (tapu sicili, sınai haklar sicili, trafik sicili, maden sicili gibi) bildirilmesi gerektiği kanunda düzenlenmiştir. Kaynak: Bahtiyar, Ticari İşletme Hukuku Ders Notları